145 lat Rady Gminy

Łukasz Skalny

27 kwietnia minęło 145 lat od pierwszego posiedzenia krzeszowickiej Rady Gminy. Podstawowe normy zaprowadzające samorządy wiejskie w Galicji, będącej wówczas częścią monarchii Austro-Węgierskiej, zawierała ogólnopaństwowa kodyfikacja gminna z 1862 r. W oparciu o nią, galicyjski Sejm Krajowy w 1866 r. wydał szczegółową ustawę o gminach i obszarach dworskich. Według tych przepisów, każda wieś, ukształtowana historycznie, niezależnie od swej wielkości tworzyła gminę. Z terytoriów gmin wiejskich zostały wyłączone obszary dworskie, które same tworzyły odrębne gminy z patrymonialnym władztwem dziedziców. Zachowano jednak możliwość włączenia obszarów dworskich do gmin. Organy samorządu gminnego tworzyły rada gminna i zwierzchność gminna. Rada gminna była organem uchwałodawczym i nadzorczym. W jej składzie znajdowało się od 8 do 36 członków. Do wyborców rady zaliczano mieszkańców przynależnych i uczestników gminy – tych, którzy opłacali podatki bezpośrednie. Ponadto prawo wyboru, już bez względu na wnoszenie podatków, miały osoby z tytułu cenzusu inteligenckiego (duchowni, urzędnicy i ludzie z wyższym wykształceniem). Nie było to więc prawo powszechne. Nie było też prawo równe. Wyborców dzielono na trzy koła wyborcze, w zależności wysokości wpłacanych podatków. Powstawały w ten sposób koła wyborcze o nierównej liczbie wyborców, lecz wybierających identyczną (1/3) liczbę radnych.
Do zwierzchności gminnej należało zarządzanie i wykonywanie. W składzie zwierzchności znajdował się naczelnik gminy i dwóch lub więcej przysiężnych (zwanych asesorami). Wybierała ich rada gminna spośród swoich członków. Naczelnik (zwany też wójtem) jednocześnie przewodniczył radzie. Kadencja wszystkich rad gminnych trwała 6 lat. We wsiach jednak z upływem 6 lat ustępowała cała rada, a w gminach miejskich co 3 lata z upływem 6 lat ustępowała połowa rady, tak że wybory odbywały się tam co 3 lata.
Własny zakres działania gminy obejmował te zagadnienia, które bezpośrednio tyczyły się społeczności gminnej mogły zostać załatwione za pomocą własnych środków. Był to przede wszystkim zarząd własnym majątkiem gminy, z czego wynikał o prawo do uchwalania swojego budżetu, jak też nakładania dodatków do podatków państwowych. Należały tutaj również sprawy dróg gminnych, łącznie z możliwością nakładania robocizn (czyli tzw. szarwarków), kwestie policji miejscowej, przez co rozumiano czuwanie nad bezpieczeństwem ludzi i mienia, nad środkami żywności, miarami i wagami, obyczajnością publiczną, nadzór i przestrzegania przepisów polowych, targowych, wobec czeladzi i robotników, w dziedzinie bezpieczeństwa przeciwpożarowego, itp. Do tego dochodziły sprawy administracji szkolnictwa i funkcjonowania lokalnych zakładów dobroczynnych dla ubogich.
    Natomiast w ramach poruczonego zakresu działania, do gminy należało załatwianie spraw z dziedziny administracji rządowej i w tej mierze zastępowała ona organy państwa. Były to głównie następujące kwestie: współdziałanie w procedurze wyborczej do organów reprezentacyjnych wszystkich szczebli, realizowanie prawa swojszczyzny (Prawo swojszczyzny – ustalało prawne miejsce zamieszkania każdej osoby i tym samym stanowiło kryterium, które pozwalało (na płaszczyźnie lokalnej) na czynienie rozróżnienia między miejscowymi i obcymi i na wydalanie obcych do ich gmin ojczystych (czy poza granice państwa) w przypadku ubóstwa, popełnienia przestępstwa czy występku politycznego), czynności związane ze ślubami cywilnymi, sprawami meldunkowymi, spisami ludności, ściąganiem podatków, poborem do wojska, w dziadzienie zdrowa publicznego i wreszcie sprawowanie orzecznictwa karno-administracyjnego na obszarze gminy. We wszystkich tych sprawach decydował jednoosobowo naczelnik gminy, wykonując polecenia idące od władzy wyższej, tj. starosty.